सिक्युरिटीज अँड एक्स्चेंज बोर्ड ऑफ इंडिया (SEBI) द्वारे सतत देखरेख आणि नियमांद्वारे शेअर बाजारातील लिसटेड शेअर्स सुरक्षिततेच्या जाळ्यासह येतात. अनलिसटेड शेअर्समध्ये वाढ आणि एक्सपोजरच्या मोठ्या संधी येतात परंतु ते कमी नियमांच्या जोखमीसह देखील येतात.
जर अशा उच्च-वाढीच्या संधींमुळे तुमची आवड निर्माण झाली, तर हे तुम्हाला कंपनीचे अनलिसटेड शेअर्स कसे खरेदी करायचे हे समजण्यास मदत करेल.
What is unlisted Share? अनलिसटेड शेअर्स म्हणजे काय ?
अनलिसटेड शेअर ( Unlisted Share) हे कोणतेही सुरक्षा किंवा आर्थिक साधन आहे. जे ओव्हर-द-काउंटर मार्केटवर व्यापारासाठी उपलब्ध आहे आणि त्याला ओव्हर-द-काउंटर (OTC) सिक्युरिटीज म्हणून देखील ओळखले जाते.
सामान्यतः, अनलिसटेड कंपन्या कोणत्याही औपचारिक स्टॉक एक्सचेंजवर व्यापार करत नाहीत. याचे कारण असे की लहान किंवा नवीन कंपन्या काही विशिष्ट आवश्यकता जसे की आयपीओ मध्ये लिस्ट होणाची फी, बाजारच भांडवल इत्यादी निवडत नाहीत किंवा त्यांचे पालन करू शकत नाहीत.
How To Invest In Unlisted Shares ?
तुम्ही भारतातील काही शीर्ष असूचीबद्ध कंपन्यांच्या समभागांमध्ये अनेक मार्गांनी गुंतवणूक करू शकता. सर्वात लोकप्रिय पद्धतींमध्ये हे समाविष्ट आहे:
स्टार्ट-अप आणि मध्यस्थांमध्ये असलेल्या कंपनी मध्ये गुंतवणूक करणे
प्री-आयपीओ कंपनी सध्या अनलिस्टेड आहे पण भविष्यात लिस्ट होण्याचा मानस आहे. तुम्ही प्री-आयपीओ कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करू शकता, कारण शेअर्स थेट तुमच्या डीमॅट खात्यात येतात जरी व्यापार ऑफ-रेकॉर्ड झाला आणि त्यात एक्सचेंजचा कोणताही सहभाग नाही. विश्वासार्ह मध्यस्थ निवडताना तुम्हाला फक्त एकच गोष्ट लक्षात ठेवायची आहे, म्हणजे, जो तुम्हाला व्यवहार बंद करण्यात यशस्वीपणे मदत करू शकेल आणि प्रतिपक्षाचे कोणतेही धोके टाळू शकेल.
वैकल्पिकरित्या, तुम्ही तुमचे पैसे असूचीबद्ध स्टार्ट-अप्समध्ये देखील टाकू शकता ज्यात भविष्यात अनेक पट वाढ होण्याची क्षमता आहे. अशा कंपन्या सध्या रडारच्या बाहेर असू शकतात, परंतु त्यांना नंतरच्या टप्प्यावर नफा आणि वाढ आणण्याची संधी आहे. बहुतेक स्टार्ट-अप्समध्ये, तुमच्या डिमॅट खात्यात स्टॉक हस्तांतरित करण्यासाठी किमान गुंतवणूक रक्कम सुमारे 50,000 रुपये असते.
कर्मचाऱ्यांकडून थेट ESOPs (Employee Stock Ownership Plan) खरेदी करणे
काही ब्रोकर तुम्हाला संस्थेच्या कर्मचाऱ्यांशी जोडण्यात मदत करतात जे त्यांचे शेअर्स एका पूर्वनिश्चित कालावधीनंतर निर्धारित किंमतीला विकतात. भारतातील शीर्ष अनलिस्टेड कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी करण्याचा हा एक मार्ग आहे.
कंपनी च्या मालकाकडून थेट स्टॉक खरेदी करणे
एखाद्या कंपनीमध्ये महत्त्वपूर्ण भागभांडवल गुंतवण्यासाठी, तुम्ही विश्वासार्ह गुंतवणूक बँक, संपत्ती व्यवस्थापक किंवा ब्रोकरशी संपर्क साधू शकता जे तुम्हाला असूचीबद्ध कंपनीच्या शेअरची किंमत कशी जाणून घ्यायची हे शिकण्यास मदत करू शकतात.
याव्यतिरिक्त, ते तुम्हाला कंपनीच्या प्रवर्तकांशी थेट संपर्क साधण्यात मदत करतील आणि भारतातील असूचीबद्ध कंपन्यांच्या सूचीशी तुमची ओळख करून देतील. अशा व्यवहारांना प्रायव्हेट प्लेसमेंट म्हणतात.
PMS (Portfolio Management Services) आणि AIF योजनांमध्ये गुंतवणूक करा जे असूचीबद्ध शेअर्स घेतात
पीएमएस किंवा पोर्टफोलिओ मॅनेजमेंट सिस्टीम हे व्यावसायिकरित्या व्यवस्थापित केलेले गुंतवणूक पोर्टफोलिओ आहेत.
यामध्ये, पोर्टफोलिओ व्यवस्थापक गुंतवणूकदारांच्या निव्वळ परताव्यात जास्तीत जास्त वाढ करण्यासाठी बाजारातील ट्रेंडच्या आधारे पोर्टफोलिओचे वजन आणि रचना गतिशीलपणे बदलतो. गुंतवणुकीच्या धोरणाचा एक भाग म्हणून असूचीबद्ध शेअर्स उचलणाऱ्या PMS योजनांद्वारे तुम्ही भारतातील असूचीबद्ध समभागांमध्ये गुंतवणूक करण्याचे फायदे घेऊ शकता. हे थेट खरेदीपेक्षा खूपच सुरक्षित आहे.
लिसटेड आणि अनलिसटेड कंपनी गुंतवणूक करायचं काय फायदा आणि नुकसान होते ते जाणून घेऊ.
| अनलिसटेड कंपनी | लिसटेड कंपनी |
| काउंटरवर व्यवहार केला जातो. | मान्यताप्राप्त स्टॉक एक्स्चेंजवर व्यवहार केला. |
| इलिक्विड मार्केट. वॉल्यूम कमी असतो | उच्च तरलता. वॉल्यूम जास्त असतो |
| अनियंत्रित परंतु कंपनी कायद्याद्वारे शासित आहे . | SEBI द्वारे नियंत्रित. |
| जास्त धोकादायक गुंतवणूक. | कमी धोकादायक गुंतवणूक. |
| प्रवेश करणे आणि बाहेर पडणे कठीण आहे. | खरेदी/विक्री करणे सोपे |
प्री- आयपीओ समभागांसाठी अपेक्षीत अनलिस्टेड समभागांसाठी कोणताही लॉक-अप कालावधी नसतो. तुम्हाला योग्य विक्रेता सापडल्यास शेअर्स खरेदी केल्यानंतर तुम्ही कधीही ते विकू शकता.
तुमच्याकडे आयपीओची घोषणा करणाऱ्या आणि स्टॉक एक्स्चेंजवर लिसटेड होणाऱ्या कंपनीचे शेअर्स असल्यास सहा महिन्यांचा लॉक-इन कालावधी आहे. तुम्ही लिस्ट झाल्यापासून सहा महिन्यांपर्यंत असे शेअर्स विकू शकत नाही. असे शेअर्स प्री-आयपीओ शेअर्स म्हणून ओळखले जातात.
अनलिस्टेड शेअर्स टॅक्स आकारणी
अनलिस्टेड शेअर्स होल्डिंग कालावधी भांडवली नफा कर दर ठरवतो. जर लिसटेड नसलेले शेअर्स 24 महिन्यांच्या आत विकले गेले, तर मिळालेल्या नफ्यावर अल्प-मुदतीचा भांडवली नफा म्हणून कर आकारला जातो. लिसटेड नसलेल्या शेअर्सचा अल्पकालीन भांडवली नफा संबंधित व्यक्तीच्या कर स्लॅबनुसार कर आकारला जातो.
अनलिस्टेड शेअर्स विक्रीच्या 24 महिन्यांपेक्षा जास्त काळ ठेवल्यास, नफ्यावर दीर्घकालीन भांडवली नफा म्हणून कर आकारला जातो. सूचीबद्ध नसलेल्या शेअर्सवरील दीर्घकालीन भांडवली नफ्यावर 20% दराने कर आकारला जातो, जो निर्देशांकाच्या अधीन आहे.